1985 t Jeudenkerkhof

Over n dag of wat is t weer 4 maai, de dag woarop wie de mìnsen dij deur de leste wereldoorlog omkomen binnen gedenken.

De lu van t verzet en de Jeuden, mor ook aal de jonge mìnsen dij veur ons laand vochten hebben. En nait te vergeten de manlu en de vraauwlu en de kinder dij zo mor uut onverschilleg- haid of uut grammieterghaid doodschoten binnen.

Der lopt n rood spoor deur dij vief joar hìn, n spoor van bloud en troanen.

t Is goud dat wie ieder joar op 4 maai weer even bie dat spoor stil stoan blieven, nait allain om aan onze doden te denken, mor óók om aan on- szulf en aan nkander te beloven dat t nooit weer zo worden mag as in dij tied.

Op 4 maai bin ik aaltied n zetje op t Jeudenkerkhof op nummer aine, bie Ommelanderwieke. t Is doar n ainzoam en verloaten stee. De wind flustert en zoezelt deur de kerkhofbomen hìn, net of d’aiveghaid der oam hoalt.

Hier ligt n dail van t olie volk begroaven, dat hail vrouger uut t Jeudenlaand votjagd is en over d’haile wereld verspraaid wuir.

Ook in dizze kontraainen: der hebben had wat Jeuden bie ons woond.. Wie konden z’aalmoal wel bie noam en tounoam. Zai heurden bie ons en ze wazzen net as wie, gain steek beter, mor ook gain spier minder.

Ik kiek noar de zaarken. Mit dizze Jeuden, dij hier begroaven liggen, doar was niks mit te doun. Dij binnen gewoon uut tied komen en hier begroaven. Mor dij aandern, dij hier nait begroaven liggen, dij ze eerst votsleept hebben en loater in t oosten vergast en vermoord hebben, doar gaait t om!

En den wor ik stil. Dat zok dat onder onz’ogen òfspeuld het! Wie stonden der mit de neuze boven op dou ze ze mitnomen hebben.

Wat ter mit heur gebeuren zol, doar wazzen wie nait zeker van, mor dat t nait veul gouds wezen kon, dat wozzen wie wel!

“Dij zai je nait weer”, wuir der voak zegd.

En doar bleef t bie.

Ik wait nait hou t joe gaait, mor ik vroag mie ieder keer weer òf of wie wel genog doan hebben, of wie wel genog duurfden om de Jeuden uut d’handen van de Duutsers, dij rötswienen van dou, te holden.

“As wie mor persies waiten haren dat t goan zol zo as t goan is, lichtkaans haren wie den nog wat meer Jeuden onderduken loaten”, zeggen ze wel ais. Dat wait ik nog nait zo zeker! Wie wazzen en wie binnen as ter op aankomt slim bange veur ons aaierkörf.

Hou t òflopen is, dat wait elk en ain: de Jeuden binnen zowat aalmoal vermoord.

Mor dat dat gebeuren kon, dat t bestoan kon, t is goud om doar ieder joar weer even bie stil te stoan.

Op de zaarken van t Jeudenkerkhof lees ik de vrumde taikens van t Hebreeuws: d’oam van d’aiveghaid strikt ter langs, van Ommelanderwieke over t Knoal hìn, over Duutslaand hìn, noar Israël tou.

En den hoop ik dat zai t doar beter hebben maggen.

k Wait t wel, ook doar is t nait aalmoal zo as t wezen mout, doar gaait ter ook wel ais wat mis: zai binnen ja gain spier beter as wie. Mor wat estroa kerdiet, joa, dat hebben ze wel van mie.

De zaarken op t Jeudenkerkhof stoan ainzoam en verloaten midden in t veld. t Is goud dat dizze mìnsen t nait meer mitmoakt hebben.

Dat zai nait t geschraif van lutje kinder, t gejammer van de moekes en t stilte verdrait van de voaders heurd en zain hebben.

Mor wie hebben dat wel! Duzzen wie wel genog beroamen, duzzen wie wel?

Vrumde taikens op de groaven

stoan nog stiller as de dood,

mor de lege plekken wachten

op de Jeuden dij ze slachtten,

t gras was rood.

Dit gedenken, fatteg joaren

krigt n daipe onderstroom:

t verre laand zet gaarven droagen,

zeuventeg moal zeuven doagen

van sjaloom.

Hier te stoan en te gedenken,

ogenblik veur ogenblik,

doden stoan in t volle leven

kieken joe aan, t is mor hail even.

Woar bin ik?

En wie zellen der nooit meer lös van komen!

t Jeudenkerkhof bie Ommelanderwieke

Van gedenken, fatteg joaren

stoan hier stil in n ogenblik.

En dij t gries in d’hoaren droagen

hebben zok eerlieks òf te vroagen:

woar was ik?

Vrumde taikens op de groaven,

mor gain taiken meer van t kind

dat verwaaid is in de vloagen

woar gain kerkhofbomen kloagen

in de wind.

Van gedenken, fatteg joaren

Jeude Levi, Jeude Stel.

Voader, huif wie ons nait schoamen,

duzzen wie wel genog beroamen,

duzzen wie wel?